Zahvaljujući svom jedinstvenom geografskom položaju koji povezuje Aziju i Evropu, Turska je oduvek predstavljala strateški bitan deo poznatog sveta, naročito u doba Antičke Grčke i Starog Rima, ali i u
vreme Vizantije i kasnije – sve do današnjih dana. Mnoge trgovačke i vojne rute su išle upravo kroz zapadnu Anadoliju dok je plodno zemljište, bogato vodom i rudama, svojim žiteljima omogućavalo
komforan život. Kraljevstva i carstva, gradovi i kulture su nastajali i nestajali kroz prethodne milenijume ostavljajući nam u zalog mnoge antičke gradove
Putovanje kroz zapadnu Anadoliju nije susret sa prošlošću u klasičnom smislu – to je ulazak u prostor gde se istorija još uvek oseća pod nogama. Nekada dinamični i puni života, ovi antički gradovi su danas oslobođeni buke savremenog sveta i nude retku privilegiju: da se hodajući kroz ruševine razume kako su ljudi nekada živeli, verovali, ratovali, trgovali, i gradili.
Na naše putovanje kroz istoriju zapadne Anadolije i skrivena blaga Turske nas je povela Turska agencija za razvoj i promociju turizma (TGA). Antički gradovi koje smo obišli su Hijerapolis, Laodikeja, Blaundus i Sagalasos; oni predstavljaju četiri različita lica antičke Anadolije – od religijskog centra, preko trgovačke metropole, do zabačenih, ali strateški važnih gradova.
Hijerapolis: sveti grad vode i smrti
Hijerapolis se nalazi blizu Denizlija, grada od milion stanovnika čiji je aerodrom najbrži način da se stigne na ovaj lokalitet. Osnovan je u 2. veku pre nove ere, u helenističkom periodu, ali svoj puni procvat doživljava pod Rimljanima. Grad je izgrađen iznad termalnih izvora Pamukalea o kome je TU Magazin već pisao.
Postoje i legende koje tvrde da se egipatska kraljica Kleopatra kupala u ovim izvorima, pa sebe možete počastiti i lekovitom kupkom u Kleopatrinom bazenu. Termalni izvori su predstavljali i vezu sa podzemnim svetom – ovde se nalazio Plutonijum, svetilište
posvećeno rimskom bogu smrti Plutonu. Ovo je bilo jedno od najzagonetnijih i najsvetijih mesta Hijerapolisa i strogo kontrolisan sakralni prostor, gde su se obavljali obredi povezani sa smrću, proricanjem i kontaktom sa bogovima podzemlja.
Smatran je ulazom u Had (podzemni svet), a mi danas znamo da je reč o prirodnoj pećini iz koje su izlazili otrovni gasovi (ugljen-dioksid), nastali geotermalnom aktivnošću. Kako je ugljen-dioksid teži od vazduha i zadržava se pri tlu, žrtvene životinje bi umirale gotovo trenutno na „ulazu u Had“ dok su sveštenici uspevali da uđu i izađu živi jer je vazduh na nešto većoj visini bezbedniji.
Najimpresivniji deo grada je nekropola sa više od 1.200 grobnica, što jasno govori o značaju Hijerapolisa kao mesta gde se dolazilo ne samo da se živi, već i da se umre. Stoga je Hijerapolis bio i religijski grad, gde se granica između života i smrti činila opipljivom.
Monumentalni teatar koji je mogao da ugosti oko 12.000 gledalaca je izgrađen u rimskom periodu i ubraja se među najbolje očuvana antička pozorišta u Anadoliji. Gledalište je delimično uklesano u padinu brda sa pogledom koji se otvara ka dolini, dok je scena bila bogato dekorisana reljefima sa mitološkim i carskim motivima, od kojih se deo danas čuva u muzeju u Pamukaleu.
Unutar nekadašnjeg rimskog kompleksa javnih kupatila danas se nalazi Arheološki muzej koji prikazuje mnogo vrednih eksponata. Hijerapolis je i jedno od ranih hrišćanskih središta – prema predanju, ovde je stradao apostol Filip. U Turskoj se nalazi 21 lokalitet svetske baštine UNESCO-a; jedan od njih je i Hijerapolis-Pamukale. Za svakoga ko odmor provodi u obližnjim letovalištima, jednodnevni izlet do ove destinacije je nešto što ćete pamtiti i prepričavati. Preporučujemo da sa sobom imate kupaći kostim i presvlaku kao i da
iznajmite električno vozilo, koje će vas odvesti do najbitnijih mikrolokaliteta.
Laodikeja: grad novca, tekstila i vere
U blizini Denizlija, nalazi se još jedno arheološko nalazište: Laodikeja. Grad je osnovao seleukidski kralj Antioh II Teos oko sredine 3. veka p. n. e, a njegova supruga, kraljica Laodike, je zaslužna za ime grada. Grad se nalazio na važnom trgovačkom pravcu i bio je poznat po bankarstvu, proizvodnji luksuzne crne vune i medicinskim preparatima, naročito za oči. Laodikeja je bila jedan od najbogatijih gradova rimske Azije, toliko imućna da je, nakon razornog zemljotresa u 1. veku nove ere, odbila finansijsku pomoć Rima i obnovila se sopstvenim sredstvima.
Danas su vidljivi ostaci najvećeg stadiona u Anadoliji, pozorišta, dve agore, nimfeumi, nekoliko crkava, kapije, zgrada parlamenta, hramovi, javni toaleti i impozantnih ulica sa stubovima., kompleks sa četiri kupatila, a iskopavanja koja su u toku će Laodikeju približiti uključivanju u svetsku baštinu UNESCO-a.
Laodikeja zauzima i posebno mesto u ranoj hrišćanskoj istoriji – grad se pominje u Otkrovenju Jovanovom kao simbol duhovne mlakosti i unutrašnje praznine, odnosno kao najbogatija, ali i duhovno najproblematičnija među sedam maloazijskih crkava.
Blaundus: grad na ivici kanjona
Blaundus je najmanje poznat, ali možda i najpoetičniji među ovim nalazištima. Već sam dolazak na lokalitet daje naslutiti da ovo nije tipična arheološka atrakcija. Zahvaljujući dovoljnoj daljini od najbližeg Ušaka i iskopavanjima koja su počela tek pre dvadesetak godina, ovde nema autobusa, ni gužve, niti suvenira; samo tišina koja posetioce podseća da sve prolazi.
Osnovan je u helenističkom periodu, verovatno u vreme Aleksandra Velikog ili njegovih naslednika, a kasnije je bio deo Rimskog carstva. Inicijalno je služio kao vojno uporište pošto se nalazio na granici Lidijskog i Frigijskog kraljevstva. Strateški je smešten na visoravni okruženoj kanjonom dubine od 100 metara, što mu je pružalo prirodnu zaštitu. U rimskom periodu Blaundus dobija urbane karakteristike – forum, hramove i most koji povezuje grad sa spoljnim svetom i veruje se da je doživeo svoj procvat u 1. veku nove ere.
Danas je ovaj lokalitet gotovo potpuno prepušten prirodi. Ruševine se stapaju sa pejzažom, a tišina je gotovo apsolutna. Ovde nema monumentalnosti Laodikeje niti sakralne težine Hierapolisa, samo ta izdvojenost koja Blaundus čini posebnim i poetičnim.
Sagalasos: imperijalna elegancija u planinama
Sagalasos se nalazi visoko u planinama Pisidije i važi za jedan od najbolje očuvanih antičkih gradova u Turskoj. Njegovi koreni sežu u helenistički period, ali pravi procvat dolazi tokom rimskog carstva, naročito za vreme cara Hadrijana, a bio je naseljen i u ranom vizantijskom dobu. Grad je bio poznat po svom urbanom planiranju i arhitekturi; sklad između arhitekture i prirodnog okruženja čini da grad deluje kao da je izrastao iz planine.
Zahvaljujući razvijenom sistemu vodosnabdevanja, javnim kupatilima, bogato ukrašenim fontanama i trgovima jasno je da su u ovom gradu javni život, higijena i društveni rituali imali centralno mesto. U Sagalasosu se nije samo vladalo i gradilo – ovde se živelo urbano, sa jasnom svešću o statusu, redu i pripadanju rimskom svetu. Na žalost, česti zemljotresi i klimatske promene doveli su do njegovog napuštanja u ranom srednjem veku, ali upravo zbog toga je ostao izuzetno autentičan.
Fontana odnosno nimfej posvećen rimskom caru Antoninu Piju i bogu vodoprivrede; značajna je i po tome što je posle 1800 godina obnovljena i voda je ponovo potekla. Fontana je bila deo gradskog vodosnabdevanja i arhitektonski podvig, s više nivoa i bogatom dekoracijom, pravi svedok naprednog inženjerstva i umetnosti u vreme Starog Rima.
Sagalasos je bio administrativno i kulturno središte rimske Pisidije koje je uprkos planinskoj izolaciji održavalo snažne veze sa ostatkom carstva. Danas, okružen tišinom i planinskim vazduhom, Sagalasos deluje kao svedočanstvo ambicije da se civilizacija podigne čak i tamo gde priroda ne pravi ustupke. Srećom po današnje putnike, ovaj antički grad se nalazi na 50-ak kilometara od grada Isparta čiji je aerodrom odlično povezan sa velikim gradovima u Turskoj.
Zapadna Anadolija kao iskustvo
Ovi antički gradovi ne nude spektakl u klasičnom turističkom smislu. Oni nude razumevanje. Zapadna Anadolija je prostor gde se slojevi helenističkog, rimskog i ranohrišćanskog sveta prepliću bez potrebe za objašnjenjima. Dovoljno je hodati, zastati i posmatrati – i podsetiti se da putovanja nisu uvek potraga za novim, već često povratak starom – onom koje nas i dalje ima čemu naučiti.
Pratite nas na našoj Linkedin, Facebook, Instagram i X stranici, budite u toku sa novostima i zanimljivostima iz turizma i ugostiteljstva.
