“U tom Somboru svega na volju, svega ima to j’ istina…” kažu reči popularne pesme, koju slušaoci najčešće povezuju sa glasom Zvonka Bogdana, dok je njen stvaralac zapravo bio zidar Blaško Marković, koji je, pored svog primarnog zanimanja, važio za odličnog prim-tamburaša u jednom od nekoliko tadašnjih tamburaških orkestara. Sombor leži na severozapadu Bačke, u blizini granice sa Mađarskom i Hrvatskom i najzeleniji grad Srbije, danas je dom različitih nacionalnosti i kultura. Bogata istorija, velelepna arhitektura i prirodne lepote (uz razvijen ruralni turizam) čine Sombor turistički atraktivnom, zanimljivom i posećenom destinacijom Srbije
Županija Sombor
Preteču današnjeg grada Sombora predstavljalo je naselje Coborsentmihalj, na čijem se čelu nalazio Martin Cobolj. Nakon povlačenja Turaka 1687. godine Sombor je pripao Bačkoj Županiji, ali u narednim godinama Somborci će se boriti za status slobodnog i kraljevskog grada. Izvan teritorijalne nadležnosti Bačke županije grad će se naći 17. februara 1749. godine, kada će i zvanično dobiti željeni status. Kako županija nije imala stalno sedište, početkom pedesetih godina 18. veka županijska administracija je predlagala da županijska zgrada bude podignuta u Baji, ali na predlog carice Marije Terezije, samo podizanje županije biće pomereno za neka srećnija i bogatija vremena i nalaziće se u Somboru, prirodnom središtu županije. Ali, usled brojnih nezadovoljstava i protivljenja pojedinaca, sam proces izgradnje neće biti započet sve do 1805. godine, kada je gradnja dvospratnice, sa osnovom u obliku nedovršenog pravougaonika, konačno krenula. Osim građevinskih radnika, kao i brojnih podanika iz okolnih sela, koji su radili u sklopu svoje radne obaveze, u izgradnji su učestvovali i francuski ratni zarobljenici. Već 1807. godine završen je i krov zgrade, dok je proces zidanja okončan 1808. godine, a sama unutrašnjost svoj izgled dobila je 1809. godine, kada su ovde premeštene sve županijske službe. Somborci već tada počinju da je nazivaju “Varmeđa”, što je bio Mađarski naziv. Glavni inženjer i projektant bio je Anton Bauer.
O lepoti i impozantnosti objekta tada je najbolje govorio Antal Mindsenti, koji je 1831. godine objavio opis Sombora, u kom je naveo da u celoj Ugarskoj jedva da ima lepše i veće županijske zgrade. Na prvom spratu središnjeg dela nalazila se skupštinska sala, a na oba sprata skupštinske prostorije. Ostale prostorije, osim arhiva, blagajne i drugih kancelarija, služile su kao stanovi županijskih službenika. Sama građevina bila je obavijena visokim zidovima, a u zadnjem delu postojale su šupe, štale za konje i kočije. U dvorištu se nalazio i zatvor, sa kapelom Sv. Petra i Pavla. Somborci nikada nisu imali preterano blizak i srdačan odnos sa županijskim vlastima, što će dodatno potvrditi svojim negodovanjem i odbijanjem da urede prostor ispred županije, i to decenijama. Kako je prostor na kom je županija izgrađena bilo gradsko vašarište, pekare, mesare i velike šatre bile su na sve strane. Nečistoća i neprijatni mirisi “osećali” su se na svakom koraku. Nakon mađarske revolucije 1848-49. godine županije su ukinute kao teritorijalne administrativne jedinice, a obnovljene su 1861. godine, nakon ukidanja srpske autonomije u Austrijskom carstvu.
Svoj konačan izgled županija dobija 1882. godine, kada su na stari objekat dodati bočni tornjevi i uređena fasada, po projektu budimpeštanskog arhitekte Đule Partoša. Iako je početno rađena u klasicističkom maniru, oblikovana je u stilu eklekticizma koji je bio tipičan za drugu polovinu 19. veka, sa elementima neorenesanse i neobaroka. Po konačnom završetku županija je imala više od dve stotine prostorija, odaja i sala.
Zgrada “posmatra” svakodnevnicu sa balkona od kovanog gvožđa, odakle se pruža pogled na jednostavan život pojedinaca, razigranost dece u parku, slučajne susrete, svatove, neobavezne kafe i razgovore. Ipak, prilikom posete, izlazak na terasu je zabranjen i nije deo uobičajenog obilaska. Iza belo uokvirenih stakala, krije se remek-delo neverovatnih razmera. U pitanju je slika “Bitka kod Sente” koja je, i dan danas, predstavlja najveće ulja na platnu u celoj Srbiji. Delo je umetnika nemačkog porekla, rođenog u Bačkoj Palanci – Ferenca Ajzenhuta i poručena je još 1896. godine za Milenijumsku izložbu, koja je organizovana u Pešti, povodom hiljadugodišnjice dolazaka Mađara u Panonsku niziju (slika je završena dve godine kasnije).
Prizor čuvene bitke između austrijske i turske vojske, koja je vođena na Tisi kraj Sente, 11. septembra 1697. godine, predstavlja najveću pobedu hrišćanske vojske nad turskom vojskom, u dotadašnjim godinama sukoba. Označila je kraj Velikog bečkog rata i prethodila potpisivanju Karlovačkog mira, nakon kog su se Turci povukli preko Dunava i Tise. Smeštena u Velikoj sali Županije, oduševljava svojom veličinom, ali i postavlja brojna pitanja koja se odnose na iskustvo i osećaj samog umetnika. Jednodelno platno, dimenzija 7 metara širine i 4 metra visine, smešteno u raskošni pozlaćen ram koji je izrađen po nacrtu samog slikara (u donjem delu rama, u ukrašenom okviru, zapisan je datum bitke 11. septembar 1697. godine, sa natpisom Senta), sa kojim (uz drveno postolje) slika zauzima površinu od preko 45 m².
Ako vam je teško da zamislite kolika je površina slike, podsetite se da je stan pomenute kvadrature pogodan za normalan život. Čak i oni koji nisu duboko zainteresovani za umetnost ili jednostavno nisu njeni vrsni poznavaoci, mogu dugo pričati o emocijama koje jure kroz telo dok posmatraju trenutak kada komandantu austrijske vojske, princu Eugenu Savojskom, sa mačem koji ponosno podiže ka Suncu, privode jednog od poraženih turskih komandanata. Slikar je lukavo primenio i efekat “Mona Lize”, pa deluje da vas jahač posmatra – iz kog god ugla gledali sliku. Nakon prikazivanja na izložbi, slika je vraćena u Minhen, gde je i nastala. Do Sombora je putovala Dunavom, preko Beča i Budimpešte, a da bi bila uneta u Veliku salu, vlasti su dozvolile probijanje zida iznad središnjih vrata koja vode do balkona. Česti posetioci Sombora i zdanja jesu osnovci i srednjoškolci, koji Srbiju upoznaju zahvaljujući ekskurzijama, a ono što je zajedničko svakome od njih – čak i da se ničega drugog sa putovanja ne sete, sliku dobro pamte.
U zdanju Županije danas je sedište Skupštine Grada Sombora, gradonačelnika i Gradske uprave Zapadnobačkog upravnog okruga i drugih državnih institucija. Prostorija u zgradi ima zaista mnogo, pa ćete jedino uz pomoć vodiča uspeti da saznate sve važne pojedinosti, osetite duh prošlosti i doživite veličanstvenost objekta. Arhitekta Branislav Jovin “kreirao” je crtež “Sombor viđen očima ptice” koji je izložen u holu Županije i kroz precizne proračune nacrtao 15.000 somborskih objekata, ostavljajući ga kao uspomenu za neke naredne generacije, izvan vremena i prostora. Županija je izuzetno dobro čuvana, pa nemojte pokušavati da u nju uđete samostalno, bez prethodnog najavljivanja. Dvorište koje se nalazi pravo od ulaznih vrata možete obići tek ukoliko vam to bude dozvoljeno od strane zaposlenih i čuvara.
Muzika za dušu
Možda je to čudna navika i prva asocijacija na Vojvodinu, ali dok hodate ulicama grada imaćete osećaj kao da non-stop čujete neku tamburicu u daljini i svaki korak postaje sve laganiji. Ceo dan biće u znaku umetnosti, kulture, književnih dela, istorijskih velikana, a Somborci su poznati po tome da pričaju sporije, tiše i bez mnogo “nervoze” u glasu. Ponekad nam svima treba da, barem na kratko, postanemo te famozne “Lale” i na život gledamo očima koje ne znaju za bes, užurbanost i galamu. Svaki grad neguje svoju posebnost i u sećanjima ostaje zapečaćen po određenim detaljima, a Sombor će, pored zelenila i neverovatno bogate arhitekture i istorijskih priča, biti ono mesto koje vas asocira na bezbrižna i nežna jutra, nasmejane prolaznike, ukusan sladoled u centru grada i teško objašnjivu građevinu kao što je Županija.
Tekst: Ivana Ninić
Pratite nas na našoj Linkedin, Facebook, Instagram i X stranici, budite u toku sa novostima i zanimljivostima iz turizma i ugostiteljstva.
